bencede
New member
O senelerda yerli araba üretimi lakin hayaldi. Ama Cumhurbaşkanı Cemal Gürsel kararlıydı: “Bizim kitabımızda ‘Yapılamaz’ diye bir şey yok. Yapılacaktır, yapılır. Ot satmakla bir ülke kalkınamaz” diyerek son noktayı koydu. Bakanlar Şurası, 4 Mart 1961’de bu gündemle toplandı. İTÜ Makine Fakültesi’nin hocalarından Doç. Dr. Necmettin Erbakan da çağrılmıştı. Erbakan yerli araba fikrinin mümkün olduğunu ve neler yapılması gerektiğini anlattı.
PAZARTESİYİ BEKLEMEDİLER
Konu 30 Mart’taki Bakanlar Kurulu’nda tekrar gündeme geldi. Akabinde 22 Nisan’da Başbakan Yardımcısı Fahri Özdilek, Cemal Gürsel ismine Ulaştırma Bakanlığı’na bir yazı gönderdi. Yazıda Devlet Demiryolları’nın bakılırsavlendirilerek yerli bir araba üretilmesi isteniyordu. Demiryolları’nın Sivas, İzmit yahut Adapazarı’ndaki fabrikalarından birinin bunun için kullanılması da belirtiliyordu. O gün cumartesi idi. Yazının üstünde “acele” ibaresi vardı ve pazartesiyi beklememişlerdi.
Cemal Gürsel, test sürüşü için Devrim’e bu biçimde binmişti.
‘129 GÜN KALDI’ SAYACI
Proje için TCDD bilhassa seçilmişti. Trenlere yedek kesim imal eden fabrikaları ve deneyimli teknik çalışanı vardı. Projenin başına emekli bir asker olan yüksek mühendis Emin Bozoğlu getirildi. Üretim yeri Eskişehir’deki Cer Atölyesi olacaktı. 19 Haziran’da bütün mühendisler oradaydı. hiç birinin araba deneyimi yoktu. Mühendisler gelmeden her şey hazır edilmiş, hangarın kapısının üzerindeki levhaya “129 gün kaldı” diye yazılmıştı. Zira arabanın 29 Ekim 1961’de teslim edilmesi istenmişti.
BETON KALIPLAR DÖKÜLDÜ
Temmuzda fiili çalışmalar başladı. Özgün bir model geliştirildi. Plana göre 2 Ekim’de imalat ve montajı yapacaklar, 20 Ekim’de de her şey bitmiş olacaktı. Geceli gündüzlü çalıştılar. Vakit ve imkânlar kısıtlıydı. Ancak hepsinin inancı tamdı. Karoser denilen aksam en epey zorlandıkları kısımdı. Türkiye’de teknolojisi yoktu. Beton kalıp dökerek yaptılar.
MOTOR DA TAMAM
Aracın en değerli modülü motoru idi. Kısa müddette üç denemenin akabinde bunu başardılar. Ankara’da yapılan bu motor çalıştığında herkes heyecandan coşmuştu. Cumhurbaşkanı Gürsel de birkaç saat daha sonra motorun başındaydı. Herkesi tebrik etti. Gürsel ile gelen bir bakanın “Motor yapmak değerli değil; ekonomik olup olmadığını incelemek lazım” demesi morallerini bozmadı.
Devrim ekibi
‘VAGONDA AKARYAKITLI ARAÇ TAŞINMAZ…’
İki araba, Ankara’ya gdolayılmek üzere trene yüklendi. Lakin mevzuat katiydi, vagonda ortasında yakıt olan araç taşımak yasaktı. Bilhassa lokomotifin yakınındaki vagonda siyah Devrim’in akaryakıtının birden fazla boşaltıldı. Plana bakılırsa Ankara’daki istasyonda tekrar akaryakıt ikmali yapılacaktı. Devrim’in ömrüne mal olacak yanılgılar zinciri de bu biçimdece başlamıştı. Arabaları sabah bir konvoy bekliyordu. Hiç akaryakıt konulmadan Sıhhiye’den TBMM’ye geldiler. Bej arabanın sürücüsü mühendis Şecaatin Sevgen, “Aslında benzinliğe gitmek istedik lakin kortej durmadan Meclis’e gitti, ayrılamadık” diyecekti.
‘AH BİR HUNİ OLAYDI…’
İki İhtilal, 29 Ekim 1961 günü TBMM’ye geldi. Siyah İhtilal, Cumhurbaşkanı Gürsel’i Anıtkabir’e götürecek, başkası ise nöbette kalacaktı. Herkes hazırdı. Lakin mühendislerde farklı bir telaş vardı. Zira otomobillere akaryakıt desteği yapılmamıştı. Bir istasyondan akaryakıt getirildi. Evvel siyaha koymak lazımdı. Fakat huni yoktu. Gazete sayfasından bir huni yapıldı, olmadı. Mecmua ile denediler. Akaryakıt bir türlü istedikleri üzere akmadı. Birkaç ayda zoru başarmışlardı fakat birkaç saatlik müddette elleri ayaklarına dolaşıyordu. Cumhurbaşkanı’nı bekletemezlerdi. Hareket ettiler. Gürsel mühendisleri tebrik etti. “İşte bizde de araba yapılabiliyor” diyerek gururla bindi. Direksiyonda mühendis Rıfat Serdaroğlu vardı. Anıtkabir’e yanlışsız yola çıktılar. Her şey yolundaydı. Gürsel birden sürücüye döndü ve “Dönüp, iki otomobil bir arada gidelim” dedi. Geri döndüler. Meclis yakınında bir yokuşa geldiklerinde otomobil teklemeye başladı ve durdu. Gürsel ne olduğunu sordu. Sürücü, “Benzin bitti herbiçimde Paşam” diye karşılık verdi. Gürsel hışımla otomobilden indi. Takipteki gazeteciler çabucak etrafını sarmıştı. Ne olduğunu sordular. Gürsel o meşhur “Batı başıyla araba yapıyoruz, şark başıyla içini dolduramıyoruz” kelamını söylemiş oldu. Öbür araba yetişti, Gürsel’i aldı ve Anıtkabir’e götürdü. Gürsel yola çıkmadan evvel “Arabada akaryakıt var mı?” diye sormuştu. Sorun yaşamadan Anıtkabir’e gittiler. Her şeye karşın Gürsel umutluydu, Ulaştırma Bakanı’na “Seri imalat için ne lazımsa söyleyiniz” talimatı verdi.
ALAYCI YAZILAR KARİKATÜRLER…
Gürsel ortasındayken akaryakıtı biten arabaya dair alaycı yazı ve karikatürler kamuoyunda yayılmıştı. Yılmayan grup Eskişehir’de üçüncü ve dördüncü arabası de üretti. Mühendisler kendi ortalarında bu dört otomobile sırasıyla Gecekondu, 1. Otomobil, Mavi Boncuk ve Bakım Arabası isimlerini vermişti. Lakin heyecan düşmüştü. Tenkitler artmış, dayanak azalmıştı. kuvvetli ithalatçı firmalar ve acenteler esasen başından beri projeye karşıydı. Raporlar, heyetler, tetkikler derken Devrim’in seri üretimi bir türlü gerçekleşmedi. O denli sert tenkitler, o denli aşağılamalar olmuştu ki proje mühendisleri Devrim’de çalıştıklarını söyleyemez oldu.
‘BENİ UYUTTULAR GÖRMEDEN ÖLECEĞİM’
Cumhurbaşkanı Gürsel 31 Ocak 1965’te katıldığı bir konferansta “Bu memlekette araba sanayisi kurulur ve bugün sonuç alınmış olurdu. Lakin istemediler. (Eliyle kalbini göstererek) Burası yanık bir sanayi bakanına düşmedik. Gelenler daima uyuttular. Üzülüyorum, yerli arabanın yapıldığını görmeden öleceğim” diyerek ıstırabını paylaşmıştı.
ÜÇÜ KAYIP BİRİ MÜZELİK
Dört araba TCDD’nin Eskişehir, Sivas, Ankara ve Adapazarı’ndaki fabrikalarına gönderildi. Üçü vakit içinde sır oldu. Hele akaryakıtı bitip yolda kalan siyah İhtilal hiç ortalarda yoktu.Mühendis Kemalettin Vardar’a bakılırsa hurdalığa çıkarılmışlardı. Geriye yalnızca bej renkli İhtilal kaldı. O da o günden beri Eskişehir’deki fabrikada sergileniyor.
MALİYET HESABI YAPTILAR
Prof. Dr. Muhittin Şimşek, İhtilal arabasıyla ilgili süreci akademik disiplinle araştıran isimlerden biri. Bu hususta kitap ve makaleleri de var. Hürriyet’ten Musa Keslerin haberine bakılırsa, Şimşek’in değerlendirmesi şöyleki: “Kimse bu başarıyı beklemiyordu. Birden fazla dalga geçiyordu. Lakin 29 Ekim 1961’de muvaffakiyet ortaya çıktı. Lakin seri üretime geçemedi. Zira Devlet Planlama Teşkilatı ve Maliye Bakanlığı karşıydı. Maliyet hesabı yapıyorlardı. Gazetecileri de provoke ettiler. Körü körüne eleştiren de oldukcatu. İhtilal, eksikleri olsa da büyük bir muvaffakiyet hikayesiydi. Tıpkı periyotta Güney Kore’de Hyundai üretime başlamıştı. Koşullar aşağı üst birebirdi.”
PAZARTESİYİ BEKLEMEDİLER
Konu 30 Mart’taki Bakanlar Kurulu’nda tekrar gündeme geldi. Akabinde 22 Nisan’da Başbakan Yardımcısı Fahri Özdilek, Cemal Gürsel ismine Ulaştırma Bakanlığı’na bir yazı gönderdi. Yazıda Devlet Demiryolları’nın bakılırsavlendirilerek yerli bir araba üretilmesi isteniyordu. Demiryolları’nın Sivas, İzmit yahut Adapazarı’ndaki fabrikalarından birinin bunun için kullanılması da belirtiliyordu. O gün cumartesi idi. Yazının üstünde “acele” ibaresi vardı ve pazartesiyi beklememişlerdi.
Cemal Gürsel, test sürüşü için Devrim’e bu biçimde binmişti.
‘129 GÜN KALDI’ SAYACI
Proje için TCDD bilhassa seçilmişti. Trenlere yedek kesim imal eden fabrikaları ve deneyimli teknik çalışanı vardı. Projenin başına emekli bir asker olan yüksek mühendis Emin Bozoğlu getirildi. Üretim yeri Eskişehir’deki Cer Atölyesi olacaktı. 19 Haziran’da bütün mühendisler oradaydı. hiç birinin araba deneyimi yoktu. Mühendisler gelmeden her şey hazır edilmiş, hangarın kapısının üzerindeki levhaya “129 gün kaldı” diye yazılmıştı. Zira arabanın 29 Ekim 1961’de teslim edilmesi istenmişti.
BETON KALIPLAR DÖKÜLDÜ
Temmuzda fiili çalışmalar başladı. Özgün bir model geliştirildi. Plana göre 2 Ekim’de imalat ve montajı yapacaklar, 20 Ekim’de de her şey bitmiş olacaktı. Geceli gündüzlü çalıştılar. Vakit ve imkânlar kısıtlıydı. Ancak hepsinin inancı tamdı. Karoser denilen aksam en epey zorlandıkları kısımdı. Türkiye’de teknolojisi yoktu. Beton kalıp dökerek yaptılar.
MOTOR DA TAMAM
Aracın en değerli modülü motoru idi. Kısa müddette üç denemenin akabinde bunu başardılar. Ankara’da yapılan bu motor çalıştığında herkes heyecandan coşmuştu. Cumhurbaşkanı Gürsel de birkaç saat daha sonra motorun başındaydı. Herkesi tebrik etti. Gürsel ile gelen bir bakanın “Motor yapmak değerli değil; ekonomik olup olmadığını incelemek lazım” demesi morallerini bozmadı.
Devrim ekibi
‘VAGONDA AKARYAKITLI ARAÇ TAŞINMAZ…’
İki araba, Ankara’ya gdolayılmek üzere trene yüklendi. Lakin mevzuat katiydi, vagonda ortasında yakıt olan araç taşımak yasaktı. Bilhassa lokomotifin yakınındaki vagonda siyah Devrim’in akaryakıtının birden fazla boşaltıldı. Plana bakılırsa Ankara’daki istasyonda tekrar akaryakıt ikmali yapılacaktı. Devrim’in ömrüne mal olacak yanılgılar zinciri de bu biçimdece başlamıştı. Arabaları sabah bir konvoy bekliyordu. Hiç akaryakıt konulmadan Sıhhiye’den TBMM’ye geldiler. Bej arabanın sürücüsü mühendis Şecaatin Sevgen, “Aslında benzinliğe gitmek istedik lakin kortej durmadan Meclis’e gitti, ayrılamadık” diyecekti.
‘AH BİR HUNİ OLAYDI…’
İki İhtilal, 29 Ekim 1961 günü TBMM’ye geldi. Siyah İhtilal, Cumhurbaşkanı Gürsel’i Anıtkabir’e götürecek, başkası ise nöbette kalacaktı. Herkes hazırdı. Lakin mühendislerde farklı bir telaş vardı. Zira otomobillere akaryakıt desteği yapılmamıştı. Bir istasyondan akaryakıt getirildi. Evvel siyaha koymak lazımdı. Fakat huni yoktu. Gazete sayfasından bir huni yapıldı, olmadı. Mecmua ile denediler. Akaryakıt bir türlü istedikleri üzere akmadı. Birkaç ayda zoru başarmışlardı fakat birkaç saatlik müddette elleri ayaklarına dolaşıyordu. Cumhurbaşkanı’nı bekletemezlerdi. Hareket ettiler. Gürsel mühendisleri tebrik etti. “İşte bizde de araba yapılabiliyor” diyerek gururla bindi. Direksiyonda mühendis Rıfat Serdaroğlu vardı. Anıtkabir’e yanlışsız yola çıktılar. Her şey yolundaydı. Gürsel birden sürücüye döndü ve “Dönüp, iki otomobil bir arada gidelim” dedi. Geri döndüler. Meclis yakınında bir yokuşa geldiklerinde otomobil teklemeye başladı ve durdu. Gürsel ne olduğunu sordu. Sürücü, “Benzin bitti herbiçimde Paşam” diye karşılık verdi. Gürsel hışımla otomobilden indi. Takipteki gazeteciler çabucak etrafını sarmıştı. Ne olduğunu sordular. Gürsel o meşhur “Batı başıyla araba yapıyoruz, şark başıyla içini dolduramıyoruz” kelamını söylemiş oldu. Öbür araba yetişti, Gürsel’i aldı ve Anıtkabir’e götürdü. Gürsel yola çıkmadan evvel “Arabada akaryakıt var mı?” diye sormuştu. Sorun yaşamadan Anıtkabir’e gittiler. Her şeye karşın Gürsel umutluydu, Ulaştırma Bakanı’na “Seri imalat için ne lazımsa söyleyiniz” talimatı verdi.
ALAYCI YAZILAR KARİKATÜRLER…
Gürsel ortasındayken akaryakıtı biten arabaya dair alaycı yazı ve karikatürler kamuoyunda yayılmıştı. Yılmayan grup Eskişehir’de üçüncü ve dördüncü arabası de üretti. Mühendisler kendi ortalarında bu dört otomobile sırasıyla Gecekondu, 1. Otomobil, Mavi Boncuk ve Bakım Arabası isimlerini vermişti. Lakin heyecan düşmüştü. Tenkitler artmış, dayanak azalmıştı. kuvvetli ithalatçı firmalar ve acenteler esasen başından beri projeye karşıydı. Raporlar, heyetler, tetkikler derken Devrim’in seri üretimi bir türlü gerçekleşmedi. O denli sert tenkitler, o denli aşağılamalar olmuştu ki proje mühendisleri Devrim’de çalıştıklarını söyleyemez oldu.
‘BENİ UYUTTULAR GÖRMEDEN ÖLECEĞİM’
Cumhurbaşkanı Gürsel 31 Ocak 1965’te katıldığı bir konferansta “Bu memlekette araba sanayisi kurulur ve bugün sonuç alınmış olurdu. Lakin istemediler. (Eliyle kalbini göstererek) Burası yanık bir sanayi bakanına düşmedik. Gelenler daima uyuttular. Üzülüyorum, yerli arabanın yapıldığını görmeden öleceğim” diyerek ıstırabını paylaşmıştı.
ÜÇÜ KAYIP BİRİ MÜZELİK
Dört araba TCDD’nin Eskişehir, Sivas, Ankara ve Adapazarı’ndaki fabrikalarına gönderildi. Üçü vakit içinde sır oldu. Hele akaryakıtı bitip yolda kalan siyah İhtilal hiç ortalarda yoktu.Mühendis Kemalettin Vardar’a bakılırsa hurdalığa çıkarılmışlardı. Geriye yalnızca bej renkli İhtilal kaldı. O da o günden beri Eskişehir’deki fabrikada sergileniyor.
MALİYET HESABI YAPTILAR
Prof. Dr. Muhittin Şimşek, İhtilal arabasıyla ilgili süreci akademik disiplinle araştıran isimlerden biri. Bu hususta kitap ve makaleleri de var. Hürriyet’ten Musa Keslerin haberine bakılırsa, Şimşek’in değerlendirmesi şöyleki: “Kimse bu başarıyı beklemiyordu. Birden fazla dalga geçiyordu. Lakin 29 Ekim 1961’de muvaffakiyet ortaya çıktı. Lakin seri üretime geçemedi. Zira Devlet Planlama Teşkilatı ve Maliye Bakanlığı karşıydı. Maliyet hesabı yapıyorlardı. Gazetecileri de provoke ettiler. Körü körüne eleştiren de oldukcatu. İhtilal, eksikleri olsa da büyük bir muvaffakiyet hikayesiydi. Tıpkı periyotta Güney Kore’de Hyundai üretime başlamıştı. Koşullar aşağı üst birebirdi.”