Alman Havacılık ve Uzay Merkezi (DLR) tarafından işletilen görüntü verileri. HRSC ESA’nın gemideki Mars Express misyonu, Daedalia Planum sınırındaki Terra Sirenum’daki Pickering Krateri’nin güneydoğusundaki çeşitli bir bölgeyi gösteriyor. Terra Sirenum, “Sirenlerin Ülkesi”, volkanik Tharsis eyaletinin güneybatısında, üç buçuk milyar yıldan daha eski geniş bir yayla bölgesidir. Burada – genel olarak güney dağlık bölgelerinde olduğu gibi – yüzeyde kuzey ovalarına göre daha fazla çarpma krateri var.
Yüzey yapılarının çok çeşitli olması çeşitli işlemlerden kaynaklanmaktadır. 5 Nisan 2022 tarihli HRSC görüntüsü (Yörünge 23067) karmaşık bir jeolojik hikaye anlatır: Görüntünün zemin çözünürlüğü piksel başına yaklaşık 15 metredir ve yaklaşık 232 derece Doğu ve 38 derece Güney merkezlidir. Öne Çıkan Pickering Krateri, HRSC görüntülerinde görünmüyor, ancak yönlendirme için gösterilen sahnenin kuzeybatısındaki bölgesel anahat haritasına dahil edildi. 115 kilometrelik bir çapa sahiptir ve adını, onu Mars’taki adı geçen kraterler arasında istisnai kılan üç kişiden almıştır: Amerikalı astronom ve fizikçi Edward Charles Pickering (1846-1919), kardeşi William Henry Pickering (1858 -1938), aynı zamanda bir gökbilimci ve Yeni Zelanda doğumlu roket bilimcisi ve NASA’nın Jet Propulsion Laboratuvarı’nın eski yöneticisi William Hayward Pickering (1910-2004).
Gösterilen resimlerde, manzaraya yaklaşık 70 kilometre çapında isimsiz bir krater hakim. 1,8 kilometreye kadar genişliğe sahip bir vadi, kraterin sol alt tarafında veya güneydoğusundaki arazide dolambaçlı bir şekilde görülebilir. Vadide, çevredeki yaylalardan eriyen su krater havzasının altındaki çöküntüye akmış olabilir (resmin alt kısmında). Vadinin sadece on kilometre kuzeyinde, vadiye neredeyse paralel uzanan ve aynı zamanda havzanın güney kenarını da kesen bir çatlak yapısı vardır. Bu tür büyük, kanal benzeri kırıklara tektonik grabenler denir. Gevrek kabuktaki gerilmelerin ana kayayı ayırdığı, bir zayıflık bölgesi boyunca kırıldığı ve iki fay hattı arasında bir kayanın sarktığı genişleme tektoniği bölgelerinde oluşurlar. Tektonik hendeklerin bu tipik özellikleri, güneydoğu Icaria Fossae hendekleri gibi Mars’ın birçok yerinde bulunur.
Buz akışları için tipik yüzey yapıları
Aşınma belirtileri nedeniyle çok eski olan görüntünün merkezindeki büyük, ekranı dolduran çarpma krateri, merkezinde kısmen koyu tonlu bir bölgeye sahiptir. Buradaki koyu renklenme, rüzgarların taşıdığı ve kratere biriktirdiği ince bir volkanik kum tabakasından kaynaklanır. Krater tabanı çok düz ve beş ila on kilometre büyüklüğündeki bir asteroidin çarpmasıyla oluştuktan kısa bir süre sonra tipik olduğu gibi artık çanak şeklinde değil. Bu dolgu, kraterin yaşlılığının bir başka göstergesidir. Alt (doğu) krater tabanında, rüzgar erozyonuna atfedilen ilginç yer şekilleri görülüyor. Rüzgarın kayalara oyduğu çok sayıda küçük tümsek ve hepsi aynı yöne bakan bazı uzun sırtlar vardır. İkincisi Jardangs olarak adlandırılır. Mars’ta bazen çok kuvvetli olan ve uzun süre tek yönde esen rüzgar, taşıdığı hakim rüzgar yönünü gösteren toz ve kum parçacıkları nedeniyle kayaların içine “rüzgar yolları” kumlar. Uzun, ince, enine yapı büyük olasılıkla aşınmaya dayanıklı malzemeyle dolu eski bir vadidir.
Lav dolu kraterler ve dallanan vadiler
Çapı 20 kilometrenin biraz altında olan daha küçük bir çarpma krateri, büyük kraterin kuzey (sağ) kısmında yer almaktadır. Kraterin içinde çizgilerle bölünmüş birikintiler var. Bunlar, kraterin yamaçlarından aşağı akan ve merkezinde birleşen eski buzulların kalıntılarını temsil ediyor. Açıklamalı plan görünümünde “Lobate Krater Dolgusu” olarak anılırlar. Ayrıca kuzeyin hemen yakınında ve küçük komşu kraterlerde, yüzey düz ve “pürüzsüzdür”, buz akıntısı kaya enkazıyla kaplı Dünya’daki buzullara benzer. Buzulbilimde, bu tür buz akıntılarına kaya buzulları denir. Bu akış yapıları, bir enkaz ve buz karışımı bir buzuldan yokuş aşağı aktığında oluşur ve daha sonra enkaz, kayanın ağırlığı ve kendi ağırlığının basıncı altında plastik hale gelen buz akışının hareketlerini izler. Açıklanan akış yapıları, kraterin perspektif görünümünde açıkça görülmektedir.
Daha kuzeydeki eski bir çarpma krateri, genel bakış görüntüsünde “lav dolu krater” olarak etiketlenmiş, tamamen farklı bir görünüm sergiliyor. Buradaki yüzey, kase şeklindeki krater yapısının içine akan ince lav dolgusunu daha çok akla getiriyor. Yüzey deseni, kutup manzaralarına özgü ‘buzul çevresi’ özelliklerden, yani soğuk ama buzla kaplı olmayan bölgelerle ilişkili süreçler ve yer şekillerinden farklıdır. Kuzeye bitişik, aşırı derecede aşınmış, ağaç benzeri dallı vadilerden oluşan geniş bir ağdır. Bu tür “dendritik” vadi desenleri, Dünya’da tipik olarak yüzey yağmur suyunun akışıyla oluşur. Bu nedenle, bu vadilerin Mars tarihinin nispeten erken dönemlerinde atmosferik yağışla (muhtemelen yağmur yerine kar) oluştuğu varsayılabilir.
Son olarak, sağ altta, yani plan görünümlerinin kuzey-doğusunda geniş bir lav alanı bulunmaktadır. Sözde kırışıklık sırtları burada bulunabilir. Bunlar, örneğin katmanlı yüzey malzemesi (burada yumuşak ve elastik bir lav tabakasıdır) tektonik kuvvetler tarafından sıkıştırıldığında ve sonuç olarak yüzeyi küçüldüğünde ortaya çıkar. Bu sırtlar, Mars’taki ve ayrıca Ay’daki lav birikintileri için çok tipiktir. Birkaç düzine metre yüksekliğindeki sırtların daha dik tarafı ön tarafı işaret ediyor: orada malzeme yukarı doğru kemerli ve “taşma” lav tabakasının üzerinde. Tüm bu çeşitli yer şekilleri, Mars’ın karmaşık tarihini ve evrimini tek bir görüntüde göstermektedir.
görüntü işleme
Mars Express, Noel 2003’ten beri Mars yörüngesinde. Görüntüler, Yüksek Çözünürlüklü Stereo Kamera (HRSC) tarafından 5 Nisan 2022’de Mars Express yörüngesi 23067 sırasında alındı. Çözünürlük, piksel başına yaklaşık 15 metredir ve görüntü, yaklaşık 232 derece Doğu ve 38 derece Güney. Renkli görüntü, Mars yüzeyine dik olan nadir kanaldan ve HRSC’nin renk kanallarından alınan veriler kullanılarak oluşturuldu. Perspektif eğik görünüm, HRSC’nin dijital arazi modeli, nadir ve renk kanallarından oluşturulmuştur. Anaglif görüntü, kırmızı/mavi veya kırmızı/yeşil gözlüklerle bakıldığında manzaranın üç boyutlu izlenimini taşıyan nadir kanaldan ve bir stereo kanaldan türetilmiştir. Renk kodlu topografik görünüm, peyzajın topografyasının elde edilebileceği bölgenin dijital arazi modeline (DTM) dayanmaktadır. HRSC-DTM için referans cisim, bir Mars eşpotansiyel yüzeyi, sözde areoid (Mars için Yunanca “Ares” ten), Dünya üzerinde deniz seviyesinde somutlaşan, özdeş yerçekimi çekmesine sahip küresel bir küresel yüzeydir.
Yüzey yapılarının çok çeşitli olması çeşitli işlemlerden kaynaklanmaktadır. 5 Nisan 2022 tarihli HRSC görüntüsü (Yörünge 23067) karmaşık bir jeolojik hikaye anlatır: Görüntünün zemin çözünürlüğü piksel başına yaklaşık 15 metredir ve yaklaşık 232 derece Doğu ve 38 derece Güney merkezlidir. Öne Çıkan Pickering Krateri, HRSC görüntülerinde görünmüyor, ancak yönlendirme için gösterilen sahnenin kuzeybatısındaki bölgesel anahat haritasına dahil edildi. 115 kilometrelik bir çapa sahiptir ve adını, onu Mars’taki adı geçen kraterler arasında istisnai kılan üç kişiden almıştır: Amerikalı astronom ve fizikçi Edward Charles Pickering (1846-1919), kardeşi William Henry Pickering (1858 -1938), aynı zamanda bir gökbilimci ve Yeni Zelanda doğumlu roket bilimcisi ve NASA’nın Jet Propulsion Laboratuvarı’nın eski yöneticisi William Hayward Pickering (1910-2004).
Gösterilen resimlerde, manzaraya yaklaşık 70 kilometre çapında isimsiz bir krater hakim. 1,8 kilometreye kadar genişliğe sahip bir vadi, kraterin sol alt tarafında veya güneydoğusundaki arazide dolambaçlı bir şekilde görülebilir. Vadide, çevredeki yaylalardan eriyen su krater havzasının altındaki çöküntüye akmış olabilir (resmin alt kısmında). Vadinin sadece on kilometre kuzeyinde, vadiye neredeyse paralel uzanan ve aynı zamanda havzanın güney kenarını da kesen bir çatlak yapısı vardır. Bu tür büyük, kanal benzeri kırıklara tektonik grabenler denir. Gevrek kabuktaki gerilmelerin ana kayayı ayırdığı, bir zayıflık bölgesi boyunca kırıldığı ve iki fay hattı arasında bir kayanın sarktığı genişleme tektoniği bölgelerinde oluşurlar. Tektonik hendeklerin bu tipik özellikleri, güneydoğu Icaria Fossae hendekleri gibi Mars’ın birçok yerinde bulunur.
Buz akışları için tipik yüzey yapıları
Aşınma belirtileri nedeniyle çok eski olan görüntünün merkezindeki büyük, ekranı dolduran çarpma krateri, merkezinde kısmen koyu tonlu bir bölgeye sahiptir. Buradaki koyu renklenme, rüzgarların taşıdığı ve kratere biriktirdiği ince bir volkanik kum tabakasından kaynaklanır. Krater tabanı çok düz ve beş ila on kilometre büyüklüğündeki bir asteroidin çarpmasıyla oluştuktan kısa bir süre sonra tipik olduğu gibi artık çanak şeklinde değil. Bu dolgu, kraterin yaşlılığının bir başka göstergesidir. Alt (doğu) krater tabanında, rüzgar erozyonuna atfedilen ilginç yer şekilleri görülüyor. Rüzgarın kayalara oyduğu çok sayıda küçük tümsek ve hepsi aynı yöne bakan bazı uzun sırtlar vardır. İkincisi Jardangs olarak adlandırılır. Mars’ta bazen çok kuvvetli olan ve uzun süre tek yönde esen rüzgar, taşıdığı hakim rüzgar yönünü gösteren toz ve kum parçacıkları nedeniyle kayaların içine “rüzgar yolları” kumlar. Uzun, ince, enine yapı büyük olasılıkla aşınmaya dayanıklı malzemeyle dolu eski bir vadidir.
Lav dolu kraterler ve dallanan vadiler
Çapı 20 kilometrenin biraz altında olan daha küçük bir çarpma krateri, büyük kraterin kuzey (sağ) kısmında yer almaktadır. Kraterin içinde çizgilerle bölünmüş birikintiler var. Bunlar, kraterin yamaçlarından aşağı akan ve merkezinde birleşen eski buzulların kalıntılarını temsil ediyor. Açıklamalı plan görünümünde “Lobate Krater Dolgusu” olarak anılırlar. Ayrıca kuzeyin hemen yakınında ve küçük komşu kraterlerde, yüzey düz ve “pürüzsüzdür”, buz akıntısı kaya enkazıyla kaplı Dünya’daki buzullara benzer. Buzulbilimde, bu tür buz akıntılarına kaya buzulları denir. Bu akış yapıları, bir enkaz ve buz karışımı bir buzuldan yokuş aşağı aktığında oluşur ve daha sonra enkaz, kayanın ağırlığı ve kendi ağırlığının basıncı altında plastik hale gelen buz akışının hareketlerini izler. Açıklanan akış yapıları, kraterin perspektif görünümünde açıkça görülmektedir.
Daha kuzeydeki eski bir çarpma krateri, genel bakış görüntüsünde “lav dolu krater” olarak etiketlenmiş, tamamen farklı bir görünüm sergiliyor. Buradaki yüzey, kase şeklindeki krater yapısının içine akan ince lav dolgusunu daha çok akla getiriyor. Yüzey deseni, kutup manzaralarına özgü ‘buzul çevresi’ özelliklerden, yani soğuk ama buzla kaplı olmayan bölgelerle ilişkili süreçler ve yer şekillerinden farklıdır. Kuzeye bitişik, aşırı derecede aşınmış, ağaç benzeri dallı vadilerden oluşan geniş bir ağdır. Bu tür “dendritik” vadi desenleri, Dünya’da tipik olarak yüzey yağmur suyunun akışıyla oluşur. Bu nedenle, bu vadilerin Mars tarihinin nispeten erken dönemlerinde atmosferik yağışla (muhtemelen yağmur yerine kar) oluştuğu varsayılabilir.
Son olarak, sağ altta, yani plan görünümlerinin kuzey-doğusunda geniş bir lav alanı bulunmaktadır. Sözde kırışıklık sırtları burada bulunabilir. Bunlar, örneğin katmanlı yüzey malzemesi (burada yumuşak ve elastik bir lav tabakasıdır) tektonik kuvvetler tarafından sıkıştırıldığında ve sonuç olarak yüzeyi küçüldüğünde ortaya çıkar. Bu sırtlar, Mars’taki ve ayrıca Ay’daki lav birikintileri için çok tipiktir. Birkaç düzine metre yüksekliğindeki sırtların daha dik tarafı ön tarafı işaret ediyor: orada malzeme yukarı doğru kemerli ve “taşma” lav tabakasının üzerinde. Tüm bu çeşitli yer şekilleri, Mars’ın karmaşık tarihini ve evrimini tek bir görüntüde göstermektedir.
görüntü işleme
Mars Express, Noel 2003’ten beri Mars yörüngesinde. Görüntüler, Yüksek Çözünürlüklü Stereo Kamera (HRSC) tarafından 5 Nisan 2022’de Mars Express yörüngesi 23067 sırasında alındı. Çözünürlük, piksel başına yaklaşık 15 metredir ve görüntü, yaklaşık 232 derece Doğu ve 38 derece Güney. Renkli görüntü, Mars yüzeyine dik olan nadir kanaldan ve HRSC’nin renk kanallarından alınan veriler kullanılarak oluşturuldu. Perspektif eğik görünüm, HRSC’nin dijital arazi modeli, nadir ve renk kanallarından oluşturulmuştur. Anaglif görüntü, kırmızı/mavi veya kırmızı/yeşil gözlüklerle bakıldığında manzaranın üç boyutlu izlenimini taşıyan nadir kanaldan ve bir stereo kanaldan türetilmiştir. Renk kodlu topografik görünüm, peyzajın topografyasının elde edilebileceği bölgenin dijital arazi modeline (DTM) dayanmaktadır. HRSC-DTM için referans cisim, bir Mars eşpotansiyel yüzeyi, sözde areoid (Mars için Yunanca “Ares” ten), Dünya üzerinde deniz seviyesinde somutlaşan, özdeş yerçekimi çekmesine sahip küresel bir küresel yüzeydir.