DeSouza
New member
Kzamk Cok bulasc bir akut virus enfeksiyonudur; ozel bir tedavisi yoktur, rahatszlk veren belirtileri gidermeye yonelik ilaclar kullanlr. NEDENLERI Kzamgn etkeni olan virus, hastalarn burun ve yutak salglaryla ckan damlacklarda bulunur; agz ya da burundan ust solunum yollanna ya da dolayl olarak konjunktiva mukozasna girer. Vucuda girdigi yerde ureyerek dusuk miktarda butun vucuda yaylr ve lenf dokusu hucrelerinde uremeyi surdurur.Daha sonra ikinci kez, cok daha uzun sureli ve kitlesel olarak kana yaylr; bu doneme iliskin ilk belirtiler virusun bulasmasmdan yaklask 9-10 gun sonra ortaya ckar. Hastalk bu asamadan sonra, 14-15'inci gune degin cok bulascdr. Virusun vucuda girmesinden yaklask 14 gun sonra dokuntulerin baslamasyla virusun uremesi azalr; 16. gunden sonra genellikle kanda viruse rastlanmaz. Yalnz idrarda bulunan virus bu ortamda varlgm gunlerce surdurur. Dokuntuler kanda hastalga ozgu antikorlarn belirmesi ve hastann iyi-lesmeye baslamasyla ayn donemde gorulur; kzarklklarn pul pul dokulmeye baslamasyla bulasclk donemi butunuyle sona erer. BULASMA Kzamgn derideki belirtileri yaygn dokuntulerdir. Kzamk tum dunyada yaygn olarak rastlanan dokuntulu bir hastalktr. Etkeni, cok kucuk ve vucudun dsndaki kimyasal ve fiziksel etkenlere kars cok az direnci olan bir virustur. Hastadan saglkl kisilere ust solunum yollar yoluyla ve ozellikle konusurken ve oksururken ckan tukuruk damlacklar araclgyla kolayca bulasr. Bulasmann bu kadar kolay olusu nedeniyle kzamk genellikle ilkbahar ve sonbahar aylarnda kucuk salgnlar halinde gorulur. Kzamk salgnnda hastalga once cocuklar yakalanr; eriskinlerin buyuk bir bolumu ile uc aylktan kucuk bebekler salgn, hastalga yakalanmadan atlatabilir. ilk baksta tuhaf gorunen bu olay kolayca acklanabilir. Vucut ilk kez virusle karslastgnda hastalga yakalanr ve viruse ozgu antikor uretmeye baslar. Kandaki bu antikorlar virusle yeniden karslastgnda, virusu etkisizlestirir; boylece hastalga kars direnc gelistirilmis olur. Sutcocuklar anne karnndaki yasamlannda bu antikorlar annelerin-den aldklanndan, eriskinlerin buyuk bir bolumu de cocukluk cagnda hastalga tutulduklarndan salgndan etkilenmezler. Hastalgn ileri derecede bulasc olmas nedeniyle 2-4 ylda bir kzamk salgnlar ortaya ckar. Bir toplulukta salgn goruldugunde, bagsklg olmayan butun bireyler hastalanr ve bagsklk kazanr; bu nedenle, hastalga yakalanacak yeni bireylerin ortaya ckmas icin belli bir sure gecmesi gerekir. HASTALIGIN BELIRTILERI Kzamkta sklkla belirgin olarak birbirinden ayrlabilen dort donem gozlenir: Kulucka donemi, dokuntu oncesi donem (prodrom donemi), dokuntulu donem ve iyilesme donemi. Bulasma kulucka doneminde annda baslar, virus 8-12 gun boyunca vucutta belirti vermeden urer. Normal olarak 10. gunde dokuntu oncesi donem baslar, ates hzla yukselir ve agzda yanagn icinde, azdisleri hizasnda krmz bir alanla cevrili kucuk beyaz lekeler belirir; bu lekeler ilk tanmlayan hekimin adyla anlr (Koplik lekeleri). 2-3 gunden fazla surmeyen bu donemde cocuk isteksiz, yorgun ve uykuludur; istah azalmstr, aksrr, hrltl, inatc ve kuru bir oksurugu vardr; sulanan ve kzaran gozleri guclu sktan rahatsz oldugundan skl ortamlar dan uzak durur. Bu asamada kzamga henuz tam konmams olsa da son derece bulascdr ve cocugun enfeksiyonu aile bireylerine yayma olaslg yuksektir. Atesin gecici olarak azalmasyla dokuntulu donem baslar. Dokuntuler baslangcta duz, snrlar belirgin pembe renkli kucuk lekeler bicimindedir; daha sonra hafifce kabanr, buyur, saylan artar ve giderek koyulasp krmzlasr. Dokuntuler ckarken ates yemden yukselir ve cocugun genel durumu kotulesir. Surekli yatmak ister ve cok yorgundur, gozleri kolayca sulanr, aksrklar yerini gercek bir soguk algnlgna brakr, oksuruk hala hntl ve cok rahatsz edicidir, ozellikle kucuk cocuklarda ishal gorulur. Dokuntulerin ortaya ckmasndan uc ya da dort gun sonra, ates hzla duser; krklk hali, oksuruk ve soguk algnlg kaybolur, cocuk rahatlams gorunur. Dokuntuler de ilk ortaya cktg bolgelerden baslayarak hzla solar. Kzarklklarn pullanarak dokulme doneminin ardndan cocugun tumuyle iyilestigi soylenebilir. Dokuntuler hicbir iz brakmadan hzla kaybolur; ozellikle yuz ve boyun cevresindeki deri pul pul dokulur. Ne var ki, hastalgn bu son evresi her zaman fark edilmez, ozellikle hastalgn hafif gectigi olgularda hic gorulmez. GORULEBILECEK KOMPLIKASYONLAR Tum olgularn yaklask yuzde 6'snda komplikasyonlar gorulur; iki yasma kadar ve eriskinlerde bu oran daha yuksek olabilir. En sk rastlananlar solunum sistemi komplikasyonlandr; dokuntulerin ortaya ckmasndan onceki donemde ve do-kuntulu donemde baslayan ve olgularn buyuk bir bolumunde kzamk virusunun dogrudan etken oldugu brons-akciger iltihaplar (bronkopnomoni) ile genellikle bakteri kokenli enfeksiyonlara bagl olarak iyilesme doneminde gorulen-brons-akciger iltihaplan ayrt edilmelidir. ilki ozellikle kucuk cocuklarda cok agr gecer ve virus kokenli oldugundan antibiyotik tedavisiyle tedavi edilmez. Gec donemde gorulen bakteri kokenli brons-akciger iltihaplarnda, ates, irinli ve balgaml oksuruk ile solunum guclugu gorulur. Bu tablo, antibiyotiklerle tedavi edilebildiginden pek tehlikeli saylmaz. Bir baska solunum sistemi komplikasyonu da uc yasndan kucuk cocuklarda gorulen ve solunum guclugune neden olan grtlak iltihabdr (laren-Jit). Gecmiste cok sk gorulen irinli kulak iltihab (otit) antibiyotik tedavisinin uygulanmasndan sonra giderek azalmstr; virus kokenli iltihabn yerlestigi ortakulak mukozasnda bakterilerin uremesiyle olusur. Kzamk komplikasyonlanndan en tehlikeli olan son yllarda daha sk gorunen beyin iltihabdr (ensefalit). Bin olgudan birinde gorulen beyin iltihab sklkla 2-9 yas arasnda ortaya ckar. iyilesme doneminde atesin yeniden yukselmesiyle baslar, havale nobetleri ve koma gorulur. Ender rastlanan baz olgularda cok erken donemde, dokuntuler ortaya ckmadan once de baslayabilir. Klinik belirtiler genellikle cok degisken ve agrdr. Cocugun 1-2 gun icinde olmesine yol acan bicimleri de vardr. TANI Dokuntu ortaya ckmadan once kzamk tans koymak, hastalgn bulasc olup olmadg da bilinmiyorsa, cok guctur, ilk belirtiler (ates, soguk algnlg, oksuruk vb) kesinlikle hastalga ozgu degildir ve grip gibi ust solunum yollar enfeksiyonlannda da gorulur. Erken donemde gorulen Koplik lekeleri tan acsndan buyuk onem tasr. Kzamga ozgu dokuntuler gerek ozellikleri, gerek ortaya cks bicimi (kulaklarn arkasndan baslayp yuze ve vucuda yaylmas) acsndan tany kolaylastrr. Gene de dokuntunun yukarda betimlenenden farkl olabilecegi de unutulmamaldr; lekeler kimi zaman cok kucuk ve soluk, kimi zaman da buyuktur ve ici sv dolu kucuk keseciklerle kapldr. Kimi zaman dokuntulerin altndaki klcal damarlar catlar ve kanamaya benzer bir gorunum ortaya ckarsa da cok onemli degildir. Dokuntulerin gorunumu hastalgn gidisini hicbir zaman etkilemez. Koplik lekeleri baska hicbir hastalkta gorulmediginden, kzamagn erken donemde, ozellikle bulasclgn en yuksek oldugu donemde tannmasn saglar. TEDAVI Kzamk virusunu yok eden ozel bir ilac olmadgndan belirtileri hafifletmeye yonelik tedavi uygulanr. Kon-junktivit icin gozler lk borik asitle ykanr ve gozkapaklan ozenle temizlenir. Soguk algnlg srasnda gunde birkac kez burna damar buzucu damla damlatlrsa cocuk daha kolay soluk alp verebilir, ishal baslasa da ozel bir tedavi gerekmez, cocuga bir iki gun sv besinler verilir. Yalnzca solunum sistemi belirtilerinin agr oldugu az sa-ydaki olguda, antibiyotik tedavisi gerekir. Hasta evinde uygun kosullar sag-landgnda rahatlkla tedavi edilebilir ve komplikasyonlardan korunur. Beslenme ve ortam ozellikle onemlidir. Kucuk hasta en az on gun yalnz kalacagndan, ozellikle nezleli ve dokun-tulu donemlerde odasmn rahat ve konforlu olmas, iyi havalanmas, ama hava akmnn olmamas, oda scakl-gnn 20C kadar olmas ve odann asr aydnlatlmams olmas gerekir. Bu arada hastann yaltlmasnn da (karantinaya alnmasnm) tartsmal oldugunu belirtmek gerekir. Cunku hastalgn en bulasc oldugu asama, henuz tan konulamayan dokuntu on-cesi donemdir. Hastalk srasnda sv ya da yar sv, kolay sindirilen, sebze corbas, sutte ezilmis biskuvi, taze meyve suyu (ozellikle sekerli limonata ve portakal suyu) gibi besinler verilmelidir. Ozellikle istahn az, atesin yuksek oldugu dokuntulu evrede cocuk yemek icin zorlanmamaldr. KORUNMA Gunumuzde en etkili korunma yontemi kzamk virusune ozgu insan gamma globulinidir. Salgnlarda ve cocugun saglgnn baska hastalklar nedeniyle kotu oldugu donemlerde korunmaya onem verilmelidir. Gammagiobulin, bulasmadan once uygulandgnda, kzamg etkili bir bicimde onler; gec uygulandgnda etkisizdir, yalnzca belirtileri hafifletir. Kzamk cocuklarda eriskinlere gore daha agr gectiginden en iyi onlem gammagiobulin kullanlarak hastalgn hafif gecmesinI saglamaktr. tki ya da uc yasndan kucuk cocuklar dsndaki bireylerde bulasmay onlemektense koruyucu onlemlereagrlk vermek onerilir. Hastalg geciren cocugun vucudunda kzamk virusune ozgu antikorlar uretildiginden yasam boyu bagsklk kazanlr. Kzamk ass da korunma saglayabilir; bu amacla tavugun embriyon hucrele-rinden elde edilen ve etkinligi azaltlms bir kzamk virusu turu kullanlr. As, tek dozda derialtna srnga edilir. Bebeklere dokuz aydan baslayarak kzamk ass yaplabilir. Bu durumda yuzde 95 koruma saglanr. Bir yasnda yaplan aslarda ise, koruma oran yuzde 99'dur. Salgn durumlannda alt aylk bebekler de aslanabilir. Ama asnn sonradan yinelenmesi gerekir. Asdan sonra cocuk cok hafif bir enfeksiyon gecirebilir, ve kalc bagsklk kazanr.