Beyin niye Unutur?
Biroldukça insanın hayatını olumsuz istikamette etkileyen ve kişinin günlük işlerinde kısıtlılığa yol açan unutkanlık, bellek bozukluğu kararı ortaya çıkan bir sorundur. Yaşlı nüfustaki artışa paralel olarak unutkanlık ve bellek bozuklukları toplumda sıklığı artmakla birlikte unutkanlığın günümüzde genç ve etkin ömür ortasında olan insanlarda da ağır bir biçimde görülmeye başlamıştır.
ergenlerde de görülebilen unutkanlık sorununda unutma yerine “hatırlayamama” “dikkat eksikliği” “konsantrasyon kuvvetliğü” kavramlarını kullanmak daha gerçek olarak tabir edilir.
Bellek (hafıza) beynimizin en değerli bilişsel fonksiyonudur ki öğrenmemizi, birikimlerimizin depolanmasını ve gereğinde geri çağrılmasını sağlar. Bu süreç nöron denilen beyin hücreleri, hücreler ortası irtibatlar olan sinapslar ve bir sürü karmaşık sistemler ile gerçekleştirilir. Bellek yanı sıra algılama, muhakeme, dikkat, yürütücü fonksiyonlar üzere öbür fonksiyonlarımız en az bellek kadar kıymetli olup bilişsel işlevlerimizin bütününü oluşturur.
Beynimiz, aklınızın almayacağı sayıda, nöron ismi verilen ve birbirine sinapslarla bağlı hücreden oluşur. Öbür dokulardan ayıran en kıymetli fark, nöron ismi verilen beyindeki hudut hücrelerinin formunun başka hücre formlarından farklı olmasıdır. Bedendeki öbür hücreler bir kutu halini andırırken, nöronlar kısımlı budaklıdır, bir ağaç üzeredir. Nöronlar bu yapısı niçiniyle, ilgilenmeyi tercih ettiğiniz meşgalelere nazaran büyüyüp küçülebilir. Yani ilgi alanınız her neyse, beyinde o alanın muhatabı olan bölge büyür.
Beynimiz üç ana kısımdır.
1) Beyin sapı; temel omurdaki işlevleri denetim eder. Nefes almak, kalp atışı, refleksler, içgüdüsel davranışların merkezidir.
2) Limbik sistem; amigdala ve hipotalamus burasının kıymetli merkezidir. Hislerimizi denetim eder. Uzun müddetli hafızanın kıymetli kısmı denetim edilir. Duygusal bağ kurduğumuz olayları daha net hatırlarız. Çok sevinçli olan bir anı kolay unutulmaz. Okuduklarımızdan zevk alıyorsak, yaptıklarımızdan eğlenceli buluyorsak öğrenmelerimiz daha kalıcı olur.
3) Neokorteks; beynin niyet merkezidir. Limbik sistemle biroldukça kontağı mevcuttur. Görme, işitme, konuşma, düşünme üzere üst seviye işlevleri üstlenir. Neokortekste duyuların saklandığı başka kısımlar mevcuttur.
Öğrendiklerimizin kalıcı olmasını istiyorsak her kısma farklı kaydedilmesini sağlamalıyız. İşittiklerimizin %20’sini, gördüklerimizin %30’unu, hem görüp birebir vakitte işittiklerimizin %50 ‘sini, işitip görüp ve yaptıklarımızın %90’nını hatırlarız.
Beşerde üç çeşit hafıza bulunuyor: duyusal hafıza, kısa müddetli hafıza ve uzun müddetli hafıza.
Duyusal hafıza duyu organlarımıza ait hafızamızdır ve datalar en evvel buraya gelir. Yolda yürürken duyduğumuz sesler, gözümüze ilişen tüm manzaralar anlık olarak bu hafızada kaydedilir. Şayet biz, bu seslerden ve manzaralardan birine dikkat etmeye başlarsak bu data kısa vadeli hafızaya alınır. Burada bilgiler 7-8 saniye civarında tutulur ve daha sonra unutulur. Kısa vadeli hafızaya alınan bir bilgi tekrar edilip fotoğraf, duygusal bağ kurduğumuz his ve seslerle renklendirilirse uzun periyodik hafızaya alınır.
Büyükşehirlerde yaşayan bizler sokağa adımımızı atar atmaz uyarıcı akınına maruz kalıyoruz. Otomobillerin çıkardığı ses, etrafımızdaki tabelalar, yanımızdan geçenlerin konuşmaları, etrafımızda çalışan beşerler hepsi hafızamıza bilgi ulaştırıyor.
Hafızamıza o kadar fazlaca bilgi ulaşıyor ki, konutumuzdan çıkıp işimize varana kadar binlerce tabela okuyor, birçok yüzlere ve seslere şahit oluyoruz. Ancak bunların hiç biri aklımızda kalmıyor. Kalmasına da gerek yok aslına bakarsanız. Lakin kısa müddetli hafızamıza bu kadar epey bilgi giriş çıkışı iki biçimde bizde unutkanlığa sebep oluyor.
Birincisi, gereksiz biroldukca bilgi girişi kısa müddetli hafızamızı yıpratıyor. Bu durum bize gelen dataları sağlam bir biçimde kaydetmede zorluk çıkarıyor ve sonunda unutkanlık baş gösteriyor.
İkincisi, kısa müddetli hafızaya giren lakin buradan uzun periyodik hafızamıza aktarılmayan bilgiler bizde bir alışkanlık oluşturuyor: ayrıntıları kısa müddetli hafızaya alıp uzun vadeli hafızaya aktarmama alışkanlığı. Bu alışkanlık sonucunda uzun periyodik hafızaya aktarmamız gereken dataları oraya aktaramıyoruz. Birisi ile tanıştığımızda onun ismini çabucak unutmamızın sebebi o ismi yalnızca kısa periyodik hafızamıza alıp uzun müddetli hafızaya aktarmama alışkanlığıdır.
Üçüncüsü, uzun müddetli hafızanın hayli az kullanılması. Telefon numaralarını da artık hafızamıza almıyoruz zira cep telefonlarımız var. Az kitap okuduğumuz için oradaki ayrıntıları hatırda tutmak ya da hoş kelam ve şiir ezberleme alışkanlığı azaldı.
Dördüncüsü, eğitimde yalnızca sol beynin kullanmasına yönelik programın baskın uygulanması.
Beynimiz sağ ve sol olmak üzere iki yarım küreden oluşuyor. Bu yarım küreler “lob” olarak isimlendiriliyor ve her birisinin farklı nazaranvleri bulunuyor. Sol lob, konuşma, matematiksel süreçler, diziler, sayılar ve tahlil üzere konularda epeyce üstündür ve mantıklı ve doğrusal çalışmaktadır. Sağ lob da ritim, hayal kurma, renkler, boyut, hacim, müzik üzere işlevlerde faal olmaktadır.
Araştırmalar göstermiştir ki, sağ lobu alınan bireylerde hatırlama yetisi çok zayıflamaktadır. Zira tek başına fotoğraf ve biçim olmadan sol beynin olayları hatırlaması fazlaca zordur.
Beşincisi, oksijensiz ortamlar. Beynimizin tartısı beden yükümüzün %2’si kadardır. Yani ortalama 1,5-2 kg ağırlığındadır. Ve beynimizin sağlıklı çalışabilmesi için gerekli olan en temel unsur oksijendir. Hatta diyebiliriz ki beynimiz tam bir oksijen canavarıdır. O denli ki beden yükümüzün %2’sini teşkil eden beynimiz, bedenimizin aldığı oksijenin %20-25’ini kullanır. özetlemek gerekirsesı yeteri kadar oksijen alınmadığında beynimizin işlevleri değerli ölçüde yavaşlar ve zayıflar. Ve bu durum hafıza merkezimizi tesirler. Büyük kentlerde konut, otomobil ve ofis üzere kapalı yerlerde ömrünü sürdüren bizler yeteri kadar oksijen alamamaktayız. Bu durum beyin işlevlerimizi ve dolaylı olarak da hafıza yetimizi etkilemektedir.
Altıncısı, antrenman yapmıyoruz. Araştırmalara bakılırsa, şayet sistemli olarak antrenman yaparsanız hipokampusta bulunan (bellek merkezindeki) gri unsur ölçüsünü arttırabilirsiniz.
Biz kliniğimize unutkanlık ve dikkat dağınıklığı ile gelen hastaları, detaylı nörolojik muayene daha sonrasında gerekli tetkiklerle beyin MRG, EEG, kan testlerle birlikte kıymetlendirmekte ve uzman psikoloğumuz tarafınca yapılan nörokognitif test kararında tedavi planlamaktadır. Yapılan medikal tedaviler yanı sıra pulsatif elekteromanyetik stimulasyon tedavisi uygulanmaktadır. Manyetik stimülasyon tedavisi dikkat dağınıklığı, alzheimer ve başka unutkanlıkların tedavisinde yeni bir ufuk açmıştır.
Manyetik stimulasyonla beynin belli bölgelerine dışarıdan gönderilen elektromanyetik sinyallerin, gerek korteksteki hareket sistemi ile ilgili gerekse limbik merkezlerdeki niyet ve davranışla alakalı kognitif hücreler üzerinde uyarıcı tesir yaparak hücre yıkılımını düzelttiği, ilerlemeyi yavaşlattığı ile ilgili çalışmalar mevcuttur. PEMF (manyetik stimulasyon ) tedavisi ile beyinde düşük metabolizmalı çalışmayan bölgelere ardışık manyetik ikaz seansları uygulayarak hastalardaki unutkanlık tablosunu azaltmak ilerlemeyi durdurmak maksadıyla uyguluyoruz. beraberinde detoks programı, beslenme nizamı, dikkatimizi arttıracak antrenmanlar ile hastalarımızın şikâyetlerini azaltan multidisipliner bir uygulama yapmaktayız.
Gündelik Hayattaki Veriminizi Artıracak Beyin İdmanları
İnsan beyni birebir kaslar üzere çalıştıkça gelişir, çalışmadıkça körelir. İnsan beyni bir bilgisayarın hafızası üzere dolup boşalan ve aşikâr bir kapasitesi olan bir aygıt olmaktan epeyce, öğrendikçe büyüyen ve kullanması azaldıkça küçülen bir organdır.
İdman 1: Dişinizi fırçalarken, saçınızı tararken farklı elinizi kullanın.
İdman 2: Günlük hayatta yaptığınız toplama, çıkartma, çarpma, bölme üzere sıradan süreçleri başınızda yapmayı deneyin. Günümüzde gelişen teknoloji ve her insanın akıllı telefon taşıması yüzünden en sıradan dört süreç bile birden fazla vakit makinelerle yapılmaktadır ve bu da insanların en sıradan süreçlerin bile nasıl yapıldığını unutmasına sebep olmaktadır.
İdman 3: Hiç yabancı lisanınız yoksa yeni bir yabancı lisan öğrenmeye çalışın. Şayet rastgele bir yabancı lisanda orta seviyedeyseniz o lisanda sinema izlerken altyazıyı kaldırın ve söylenenleri anlamaya çalışın.
İdman 4: Gerek anadilinizde gerek öğrenmekte yahut öğrenmiş olduğunuz yabancı lisanlarda dilbilgisi, yazım kuralları, sözlerin gerçek okunuşu üzere şeyleri unutmamak için kucak kucak kitap okuyun.
İdman 5: Yolunuzu değiştirin, farklı yollardan gitmeyi deneyin.
İdman 6: Rastgele bir sanat kısmını hobi olarak seçin ve bu sanat kısmında bir şeyler üretmeye çalışın. Bu sanat kolu fotoğraf olabilir, müzik olabilir, tiyatro olabilir.
Antrenman 7: Günlük hayatta her gün birebir biçimde gerçekleştirdiğiniz şeyleri düşünün ve bunları nasıl farklı yollarla gerçekleştirebileceğinizi düşünün. Paklık yaparken deneme yanılma yoluyla keşfedeceğiniz bir teknik bu işi daha kolay yapmanızı sağlayacaktır ve bu beyninizi de daha evvel alışık olmadığı sekilerde çalışmaya zorlar.
İdman 8: Nasıl beden geliştirirken en kıymetli konulardan biri dinlenmeyse beyni geliştirirken de birebir şey değerlidir. Günde birkaç saati kendinize ayırıp dinlenmeyi ve rahatlamayı deneyin. Günlük uykunuzdan mecbur kalmadıkça taviz vermeyin.
İdman 9: Yanlışsız nefes alın. Tertipli nefes idmanı yapın.
Antrenman 10: Günlük yaşantılarınız ile ilgili kendinize sorular sorun. Dün şu saatte ne yaptım, neredeydim, üç saat evvel ne yaptım üzere sorular sorun. bu biçimdece yakın vakte ilişkin hafızanızı güçlendirmiş olursunuz.
Unutmayın…
Sıhhatinizin Bedeli Yok…
Biroldukça insanın hayatını olumsuz istikamette etkileyen ve kişinin günlük işlerinde kısıtlılığa yol açan unutkanlık, bellek bozukluğu kararı ortaya çıkan bir sorundur. Yaşlı nüfustaki artışa paralel olarak unutkanlık ve bellek bozuklukları toplumda sıklığı artmakla birlikte unutkanlığın günümüzde genç ve etkin ömür ortasında olan insanlarda da ağır bir biçimde görülmeye başlamıştır.
ergenlerde de görülebilen unutkanlık sorununda unutma yerine “hatırlayamama” “dikkat eksikliği” “konsantrasyon kuvvetliğü” kavramlarını kullanmak daha gerçek olarak tabir edilir.
Bellek (hafıza) beynimizin en değerli bilişsel fonksiyonudur ki öğrenmemizi, birikimlerimizin depolanmasını ve gereğinde geri çağrılmasını sağlar. Bu süreç nöron denilen beyin hücreleri, hücreler ortası irtibatlar olan sinapslar ve bir sürü karmaşık sistemler ile gerçekleştirilir. Bellek yanı sıra algılama, muhakeme, dikkat, yürütücü fonksiyonlar üzere öbür fonksiyonlarımız en az bellek kadar kıymetli olup bilişsel işlevlerimizin bütününü oluşturur.
Beynimiz, aklınızın almayacağı sayıda, nöron ismi verilen ve birbirine sinapslarla bağlı hücreden oluşur. Öbür dokulardan ayıran en kıymetli fark, nöron ismi verilen beyindeki hudut hücrelerinin formunun başka hücre formlarından farklı olmasıdır. Bedendeki öbür hücreler bir kutu halini andırırken, nöronlar kısımlı budaklıdır, bir ağaç üzeredir. Nöronlar bu yapısı niçiniyle, ilgilenmeyi tercih ettiğiniz meşgalelere nazaran büyüyüp küçülebilir. Yani ilgi alanınız her neyse, beyinde o alanın muhatabı olan bölge büyür.
Beynimiz üç ana kısımdır.
1) Beyin sapı; temel omurdaki işlevleri denetim eder. Nefes almak, kalp atışı, refleksler, içgüdüsel davranışların merkezidir.
2) Limbik sistem; amigdala ve hipotalamus burasının kıymetli merkezidir. Hislerimizi denetim eder. Uzun müddetli hafızanın kıymetli kısmı denetim edilir. Duygusal bağ kurduğumuz olayları daha net hatırlarız. Çok sevinçli olan bir anı kolay unutulmaz. Okuduklarımızdan zevk alıyorsak, yaptıklarımızdan eğlenceli buluyorsak öğrenmelerimiz daha kalıcı olur.
3) Neokorteks; beynin niyet merkezidir. Limbik sistemle biroldukça kontağı mevcuttur. Görme, işitme, konuşma, düşünme üzere üst seviye işlevleri üstlenir. Neokortekste duyuların saklandığı başka kısımlar mevcuttur.
Öğrendiklerimizin kalıcı olmasını istiyorsak her kısma farklı kaydedilmesini sağlamalıyız. İşittiklerimizin %20’sini, gördüklerimizin %30’unu, hem görüp birebir vakitte işittiklerimizin %50 ‘sini, işitip görüp ve yaptıklarımızın %90’nını hatırlarız.
Beşerde üç çeşit hafıza bulunuyor: duyusal hafıza, kısa müddetli hafıza ve uzun müddetli hafıza.
Duyusal hafıza duyu organlarımıza ait hafızamızdır ve datalar en evvel buraya gelir. Yolda yürürken duyduğumuz sesler, gözümüze ilişen tüm manzaralar anlık olarak bu hafızada kaydedilir. Şayet biz, bu seslerden ve manzaralardan birine dikkat etmeye başlarsak bu data kısa vadeli hafızaya alınır. Burada bilgiler 7-8 saniye civarında tutulur ve daha sonra unutulur. Kısa vadeli hafızaya alınan bir bilgi tekrar edilip fotoğraf, duygusal bağ kurduğumuz his ve seslerle renklendirilirse uzun periyodik hafızaya alınır.
Büyükşehirlerde yaşayan bizler sokağa adımımızı atar atmaz uyarıcı akınına maruz kalıyoruz. Otomobillerin çıkardığı ses, etrafımızdaki tabelalar, yanımızdan geçenlerin konuşmaları, etrafımızda çalışan beşerler hepsi hafızamıza bilgi ulaştırıyor.
Hafızamıza o kadar fazlaca bilgi ulaşıyor ki, konutumuzdan çıkıp işimize varana kadar binlerce tabela okuyor, birçok yüzlere ve seslere şahit oluyoruz. Ancak bunların hiç biri aklımızda kalmıyor. Kalmasına da gerek yok aslına bakarsanız. Lakin kısa müddetli hafızamıza bu kadar epey bilgi giriş çıkışı iki biçimde bizde unutkanlığa sebep oluyor.
Birincisi, gereksiz biroldukca bilgi girişi kısa müddetli hafızamızı yıpratıyor. Bu durum bize gelen dataları sağlam bir biçimde kaydetmede zorluk çıkarıyor ve sonunda unutkanlık baş gösteriyor.
İkincisi, kısa müddetli hafızaya giren lakin buradan uzun periyodik hafızamıza aktarılmayan bilgiler bizde bir alışkanlık oluşturuyor: ayrıntıları kısa müddetli hafızaya alıp uzun vadeli hafızaya aktarmama alışkanlığı. Bu alışkanlık sonucunda uzun periyodik hafızaya aktarmamız gereken dataları oraya aktaramıyoruz. Birisi ile tanıştığımızda onun ismini çabucak unutmamızın sebebi o ismi yalnızca kısa periyodik hafızamıza alıp uzun müddetli hafızaya aktarmama alışkanlığıdır.
Üçüncüsü, uzun müddetli hafızanın hayli az kullanılması. Telefon numaralarını da artık hafızamıza almıyoruz zira cep telefonlarımız var. Az kitap okuduğumuz için oradaki ayrıntıları hatırda tutmak ya da hoş kelam ve şiir ezberleme alışkanlığı azaldı.
Dördüncüsü, eğitimde yalnızca sol beynin kullanmasına yönelik programın baskın uygulanması.
Beynimiz sağ ve sol olmak üzere iki yarım küreden oluşuyor. Bu yarım küreler “lob” olarak isimlendiriliyor ve her birisinin farklı nazaranvleri bulunuyor. Sol lob, konuşma, matematiksel süreçler, diziler, sayılar ve tahlil üzere konularda epeyce üstündür ve mantıklı ve doğrusal çalışmaktadır. Sağ lob da ritim, hayal kurma, renkler, boyut, hacim, müzik üzere işlevlerde faal olmaktadır.
Araştırmalar göstermiştir ki, sağ lobu alınan bireylerde hatırlama yetisi çok zayıflamaktadır. Zira tek başına fotoğraf ve biçim olmadan sol beynin olayları hatırlaması fazlaca zordur.
Beşincisi, oksijensiz ortamlar. Beynimizin tartısı beden yükümüzün %2’si kadardır. Yani ortalama 1,5-2 kg ağırlığındadır. Ve beynimizin sağlıklı çalışabilmesi için gerekli olan en temel unsur oksijendir. Hatta diyebiliriz ki beynimiz tam bir oksijen canavarıdır. O denli ki beden yükümüzün %2’sini teşkil eden beynimiz, bedenimizin aldığı oksijenin %20-25’ini kullanır. özetlemek gerekirsesı yeteri kadar oksijen alınmadığında beynimizin işlevleri değerli ölçüde yavaşlar ve zayıflar. Ve bu durum hafıza merkezimizi tesirler. Büyük kentlerde konut, otomobil ve ofis üzere kapalı yerlerde ömrünü sürdüren bizler yeteri kadar oksijen alamamaktayız. Bu durum beyin işlevlerimizi ve dolaylı olarak da hafıza yetimizi etkilemektedir.
Altıncısı, antrenman yapmıyoruz. Araştırmalara bakılırsa, şayet sistemli olarak antrenman yaparsanız hipokampusta bulunan (bellek merkezindeki) gri unsur ölçüsünü arttırabilirsiniz.
Biz kliniğimize unutkanlık ve dikkat dağınıklığı ile gelen hastaları, detaylı nörolojik muayene daha sonrasında gerekli tetkiklerle beyin MRG, EEG, kan testlerle birlikte kıymetlendirmekte ve uzman psikoloğumuz tarafınca yapılan nörokognitif test kararında tedavi planlamaktadır. Yapılan medikal tedaviler yanı sıra pulsatif elekteromanyetik stimulasyon tedavisi uygulanmaktadır. Manyetik stimülasyon tedavisi dikkat dağınıklığı, alzheimer ve başka unutkanlıkların tedavisinde yeni bir ufuk açmıştır.
Manyetik stimulasyonla beynin belli bölgelerine dışarıdan gönderilen elektromanyetik sinyallerin, gerek korteksteki hareket sistemi ile ilgili gerekse limbik merkezlerdeki niyet ve davranışla alakalı kognitif hücreler üzerinde uyarıcı tesir yaparak hücre yıkılımını düzelttiği, ilerlemeyi yavaşlattığı ile ilgili çalışmalar mevcuttur. PEMF (manyetik stimulasyon ) tedavisi ile beyinde düşük metabolizmalı çalışmayan bölgelere ardışık manyetik ikaz seansları uygulayarak hastalardaki unutkanlık tablosunu azaltmak ilerlemeyi durdurmak maksadıyla uyguluyoruz. beraberinde detoks programı, beslenme nizamı, dikkatimizi arttıracak antrenmanlar ile hastalarımızın şikâyetlerini azaltan multidisipliner bir uygulama yapmaktayız.
Gündelik Hayattaki Veriminizi Artıracak Beyin İdmanları
İnsan beyni birebir kaslar üzere çalıştıkça gelişir, çalışmadıkça körelir. İnsan beyni bir bilgisayarın hafızası üzere dolup boşalan ve aşikâr bir kapasitesi olan bir aygıt olmaktan epeyce, öğrendikçe büyüyen ve kullanması azaldıkça küçülen bir organdır.
İdman 1: Dişinizi fırçalarken, saçınızı tararken farklı elinizi kullanın.
İdman 2: Günlük hayatta yaptığınız toplama, çıkartma, çarpma, bölme üzere sıradan süreçleri başınızda yapmayı deneyin. Günümüzde gelişen teknoloji ve her insanın akıllı telefon taşıması yüzünden en sıradan dört süreç bile birden fazla vakit makinelerle yapılmaktadır ve bu da insanların en sıradan süreçlerin bile nasıl yapıldığını unutmasına sebep olmaktadır.
İdman 3: Hiç yabancı lisanınız yoksa yeni bir yabancı lisan öğrenmeye çalışın. Şayet rastgele bir yabancı lisanda orta seviyedeyseniz o lisanda sinema izlerken altyazıyı kaldırın ve söylenenleri anlamaya çalışın.
İdman 4: Gerek anadilinizde gerek öğrenmekte yahut öğrenmiş olduğunuz yabancı lisanlarda dilbilgisi, yazım kuralları, sözlerin gerçek okunuşu üzere şeyleri unutmamak için kucak kucak kitap okuyun.
İdman 5: Yolunuzu değiştirin, farklı yollardan gitmeyi deneyin.
İdman 6: Rastgele bir sanat kısmını hobi olarak seçin ve bu sanat kısmında bir şeyler üretmeye çalışın. Bu sanat kolu fotoğraf olabilir, müzik olabilir, tiyatro olabilir.
Antrenman 7: Günlük hayatta her gün birebir biçimde gerçekleştirdiğiniz şeyleri düşünün ve bunları nasıl farklı yollarla gerçekleştirebileceğinizi düşünün. Paklık yaparken deneme yanılma yoluyla keşfedeceğiniz bir teknik bu işi daha kolay yapmanızı sağlayacaktır ve bu beyninizi de daha evvel alışık olmadığı sekilerde çalışmaya zorlar.
İdman 8: Nasıl beden geliştirirken en kıymetli konulardan biri dinlenmeyse beyni geliştirirken de birebir şey değerlidir. Günde birkaç saati kendinize ayırıp dinlenmeyi ve rahatlamayı deneyin. Günlük uykunuzdan mecbur kalmadıkça taviz vermeyin.
İdman 9: Yanlışsız nefes alın. Tertipli nefes idmanı yapın.
Antrenman 10: Günlük yaşantılarınız ile ilgili kendinize sorular sorun. Dün şu saatte ne yaptım, neredeydim, üç saat evvel ne yaptım üzere sorular sorun. bu biçimdece yakın vakte ilişkin hafızanızı güçlendirmiş olursunuz.
Unutmayın…
Sıhhatinizin Bedeli Yok…